Aperis en la numero 37 de

Lingvo de tekniko kaj lingvoj de kreintoj de tekniko

A.A.Sheypak, O.A.Cheypak Moskva, Rusio

 

 

 

En la mondo ekzistas preskaŭ kvinmil lingvoj. Ne ĉiuj el ili estas uzataj en tekniko. Nur en kvar lingvoj de la mondo estas publikaĵoj pri ĉiuj fakoj de scioj: la angla, la rusa, la ĉina kaj la franca. En la unua kvarono de la deknaŭa jarcento en Rusio estis diskutata la demando pri taŭgeco de la rusa lingvo por instruado en universitatoj. La plej malnova Moskva universitato ekzistis jam dum pli 50 ol jaroj, tamen bazaj lingvoj de instruado estis la latina kaj la germana. Historia sorto evoluis tiel, ke la angla lingvo en nuntempo ne scias al si egalaj kiel lingvo de internacia komunikado, kiel lingvo de monda scienco kaj tekniko. Tamen evoluo de la monda socio disvolviĝas tiel, ke sur la arenon eliras novaj naciaj ŝtatoj, novaj lingvoj fariĝas apartenaĵoj de moderna civiliza socio. Eŭropo unuiĝas, tamen Eŭropa Unio estas kaj restas laŭ sia statuto multelingva.

La fakto, ke bezonas studi fremdajn lingvojn diversaj specialistoj, inkluzive ankaŭ inĝenieroj, ne elvokas dubojn. Tiu problemo havas du flankojn: social-instruan kaj ekonomian. Antaŭ longe formiĝis opinio, ke lingva diverseco estas nur domaĝa obstaklo sur vojo de kulturo, kaj studado de fremdaj lingvoj estas neevitebla malboneco de ĉia klerigo. Aldone iuj psikologoj konfirmas, ke proksimume 15% da homoj ne kapablas ellerni fremdan lingvon, estinte tre talentaj en multaj aliaj aferoj. Tamen, samtempe ĉiu lingvo aparte, eĉ plej malriĉa kaj kruda, per si mem indas la plej fiksan atenton. Ĉiu lingvo estas parto de la ĝenerala monda kulturo. Tiun ideon esprimadis multaj pensuloj de la pasinto kaj la nuntempo. Popoloj riĉigas siajn lingvojn prunte prenante apartajn vortojn kune kun novaj nocioj el aliaj lingvoj.

La hungaria reĝo Iŝtvan komence de la dekunua jarcento skribis: " Gastoj, alvenantaj el diversaj landoj, alveturigas lingvojn, morojn, ilojn kaj diversan armilon, kaj tiu tuta diverseco servas al la regno kiel ornamo. Ĉar regno, en kiu estas nur sola lingvo kaj sola moro, estas malforta kaj malfirma." Pli malfrue al li reeas M.V.Lomonosov: " Karlo la Kvina, la roma imperiestro, diris, ke la hispana lingvo kun la Dio, la franca - kun amikoj, la germana - kun malamikoj, la itala - kun ina sekso estas dece paroli ." La fama rusa sciencisto ( historiisto, fizikisto, kemiisto, minerologo, pentristo kaj poeto ) estis adone poligloto. En la jaro 1760 li skribis, ke li scias perfekte la francan, la anglan, la italan, la polan, la hungaran, la latvan, la romian, la judan, la eladan, la slovenan, la rusian, forgesinte mencii la latinan, en kiu li abunde korespondis kaj prelegis, kaj la germanan, en kiu li lernis en Germanio, kaj kiu estis la ĉefa en la familio. Entute li en tiu aŭ alia grado posedis 28 lingvojn kaj tial facile sentis lukson de la hispana, vivecon de la franca, fortikecon de la germana kaj teneron de la itala. Fine de la dudeka jarcento similan ideon eldiris la fama germana verkisto Herman Hesse: "Ĉiu nova lingvo, kiun ni studas, estas nova eksciado de la mondo".

Diego Marani, tradukisto, rimarkis, ke ĉetable diversnaciaj tradukistoj elektas por interparoloj internacian miksaĵon, sed ne unu lingvon. Post la dua monda milito en Eŭropo studado de fremdaj lingvoj iĝis moda. Preskaŭ ĉiu eŭropano havas rezerve iun provizon de vortoj kaj esprimoj el la ĉefaj eŭropaj lingvoj. Se el memoro elflugas la angla varianto, ĝin anstataŭas la franca aŭ la germana. Marani nomis tian interparolan miksaĵon "europanto". Komunikado en "europanto" disvastigiĝas laŭ Eŭropo kun envia rapideco. La konvena paĝo en Interreto estas regule pleniĝanta.

Tamen "europanton" ne eblas trakti kiel lingvon en ĝeneralakceptita senco de la vorto. Ĉe formiĝo de nova etno neniam aperas nova lingvo, ĉiam unu el lingvoj iĝas venkinto, forpelante alian.

Malgraŭ tio multaj regantoj kaj filozofoj parolis kaj daŭre parolas pri neceso de unu komuna por ĉiuj monda lingvo. Temas pri aŭ unu el nun ekzistantaj vivaj lingvoj, aŭ pri artefarita lingvo, ne estanta viva por eĉ ne unu popolo.

La historio montras al ni ekzemplojn de uzo de viva lingvo kiel la internacia : en Eŭropo post la formiĝo de la Roma Imperio regis la latina, poste venis erao de naciaj lingvoj. En la mahometa mondo la araba lingvo longtempe estis ne nur lingvo de la religio, sed ankaŭ lingvo de la scienco: el la araba dum mezepoko multo estis tradukita en la latinan. Post la fino de la tridekjara milito ĝis interkonsento pri la Versajla paco estis periodo de rego de la franca lingvo. Post la unuiĝo de Germanio ekde la dua duono de la deknaŭa jarcento komenciĝis konkerado far' de nova imperio en ĉiuj sferoj: politika, ekonomia kaj lingva. La germana lingvo komencis akiri firmajn poziciojn kiel la ĉefa lingvo de la scienco kaj tekniko ne nur en Germanio kaj Aŭstro-Hungario, sed ankaŭ en multaj aliaj landoj, inkluzive Rusion. Post la unua mondmilito komenciĝis senanaloga disvastiĝo de la angla lingvo. Al la fino de la dua jarmilo ĉiu sepa loĝanto de la planedo en tiu aŭ alia grado posedas tiun lingvon. Kaj en la deksesa jarcento la angla sciencisto Riĉard Malkaster skribis: "La angla estas malmultsignifa. Ĝin oni scias nur sur nia insulo, sed ĉi tie ne ĉie."

Kaj nun pli ol duono de monda scienc-teknika informo estas publikata en la angla lingvo. Scio de la angla lingvo en multaj landoj iĝis neceso por sukcesa kariero. Tamen ĉe komunikado inter du homoj en la gepatra lingvo de unu el la interparolantoj venas malegaleco, povas suferi nacia sento de unu el ili. Tiu malegaleco povas konduki al konfliktoj. Samtempe estas bezonata adekvata traduko por priskribo de la diversaj teknikaj mekanismoj kaj procesoj en la gepatran lingvon de konsumantoj de produktaĵo. Antaŭ nelonge estis eldonita en la rusa traduko la vica volumo de la fama Oksforda enciklopedio "Invention and Technology". La traduko: "Inventaĵoj kaj teknologioj" estas neĝusta. La angla termino "Technology" estas pli multsignifa, ol la rusa termino "Teknologioj". Pli ĝusta laŭ nia opinio estas traduko "Inventaĵoj kaj tekniko" aŭ "Inventaĵoj, tekniko, teknologioj". Sed iam neĝusteco povas konduki al paneo kun pezaj sekvoj por la tuta mondo.

La problemo de komuna artefarita lingvo kalkulas ne malpli ol dumil jarojn. Tamen al nuntempo nur unu el ili - Esperanto - iĝis la dua almenaŭ por dek milionoj da homoj, vivantaj en multaj landoj de la mondo. Tiu lingvo super vivis sian genian kreinton - Ludoviko Zamenhof - je kelke da generacioj. Zamenhof de infaneco revis doni al la homoj komunan, por ĉiuj komprenatan, simplan lingvon. Li pensis, ke tiam ĉiuj homoj povos vivi en la paco, sen malamikeco. Tamen du mondaj militoj iom korektis ideojn de idealistoj. Malgraŭ tio ĉiujare estas aranĝataj tutmondaj kongresoj de esperantistoj, ekzistas vasta originala literaturo, en Esperanto estis tradukitaj ĉiuj elstaraj verkoj de la tutmonda literaturo. En 1987-a jaro laŭ alvoko de UNESKO estis vaste celebrata la jarcenta jubileo de Esperanto. Ekzistas diversaj socioj por aplikado de tiu internacia lingvo en diversaj fakoj de kulturo, scienco kaj tekniko. En Interreto Esperanto estas la dua uzata lingvo post la angla.

Esperanto estas instruata en lernejoj kaj universitatoj de Bulgario, Hungario, Ĉinio, Jugoslavio, Italio, Hispanio, Brazilo, Usono, Francio, Kolumbio kaj aliaj. En Esperanto parolas pli ol dek milionoj da homoj, loĝantaj preskaŭ en ĉiuj landoj de la mondo. Estas preskaŭ cent internaciaj kaj naciaj organizoj. Ĉiujare estas aranĝataj tutmondaj universalaj kongresoj kaj multege da aliaj internaciaj aranĝoj, inkluzive junularaj kongresoj.

Du internaciaj akademioj de sciencoj uzas Esperanton kiel la ĉefan oficialan lingvon, kune kun la angla, la germana, la franca kaj la itala, emfazante tiel egalrajtecon de ĉiuj naciaj lingvoj. Uzado de lingvo de iu popolo, kiel la komuna lingvo donas nepravigitajn avantaĝojn al tiu ĉi popolo, premante la interesojn de la ceteraj. Iam malĝusta prononco valoris vivon. En Biblio estis priskribita tia epizodo. Judoj venkis filistimlanojn. Tiuj fuĝis trans riveron. Tiam judoj starigis ĉe la vadejo patrolon kaj demandadis la preterpasantojn: diru la vorton "ŝabeleŝ". Sed filistimlanoj ne povis prononci la sonon "?" kaj parolis "sabeles". Tiam oni ilin mortigis. Tiel estis ne nur en la antikveco. En Ukrainio dum civila milito oni devigis paroli la vorton "kukuruza ". Multaj judoj povis diri nur "kukuruĵa ". Ilin oni mortigis.

Nun pro malbona prononco oni ne mortigas. Sed ne donas bonan laboron. Aŭ donas neniun laboron. Tiel, aperas premisoj por asimilado de popolo, iam perforta, sed iam libervola. Tiel, en la deksepa jarcento junularo de slava gento en nordo-okcidento de Germanio sentis abomenon al la gepatra palaba lingvo, ne volis eĉ aŭdi ĝiajn sonojn. Pastro Kristian Henning (1649-1719), germanano origine, savis la palaban aŭ la vendan lingvon de forgeso. Kaj antaŭ kaj, precipe, post la kantoj de Vladimir Visocki, iĝis kompreneble, ke pli bone ol montoj povas esti nur la montoj, sur kiuj vi ankoraŭ ne estis. Tial unu el la aŭtoroj, trafinte unufojen Slovenion, en Juliaj Alpoj, en Lubljana, konatiĝis kun mirindaj homoj, enamiĝintaj en sian landon, sian lingvon, sian popolon. Ili rakontis al mi pri elstaraj sciencistoj-slovenoj kaj donacis belegan libron pri cent famaj slovenoj en scienco kaj tekniko. Unuavice - tio estas fizikisto Joĵef Stefan kaj kemiisto Frederik Pregl. Kaj multaj aliaj, malpli konataj. Tamen evidentiĝis, ke en Slovenio ekzistas grupo da homoj, kiuj opinias, ke al loĝantoj de tiu ĉi lando estas pli bone forgesi la lingvon de siaj antaŭuloj kaj paroli nur en la germana. Tiel, unu el pioniroj de raketa tekniko, German Potoĉnik, transformiĝis al Noordung, kaj skribis nur en la germana lingvo. Aperis ideo skribi artikolon pri elstaraj slovenoj en scienco kaj tekniko. SedŪu pli mi studis iliajn biografiojn, des pli ili iĝis por mi ne slovenoj, sed aŭstroj.

Kaj poste ankaŭ la duondio de inĝenieroj-termoteknistoj de la tuta mondo - la fama sciencisto kaj inĝeniero Aŭrel Stodolo el Slovakio iĝis germanlingva sviso. Eĉ la parenca al ni de studentaj jaroj M.O.Dolivo-Dobrovolski iĝis pli kaj pli ne ruso, sed germanano.

Verŝajne, la optimala situacio estas konservado de ajna gepatra lingvo kaj uzado de unu internacia neŭtrala. Esperanto, estante neŭtrala lingvo, povas dank'al facileco de studo iĝi la dua lingvo por ĉiuj. En Rusio, esperantistoj havis malfacilan kaj pezan, kaj iam eĉ tragikan sorton. Tamen, en nuntempo ĝi estas studata ne nur en kluboj, sed en multaj universitatoj.

Ekde la 1993-a jaro en Rusio en kelkaj teknikaj universitatoj oni komencis studi Esperanton. Tio donis eblon al estontaj inĝenieroj partopreni en internaciaj junularaj kongresoj kaj seminarioj en diversaj landoj de la mondo. La temaro de tiaj konferencoj estas tre interesa. Tiel en Germanio en la universitata urbo Tubingeno estis diskutata la problemo de rubaĵo en la pasinta kaj en la moderna mondo. En Italio en malnova urbo Asizo la ĉefa temo iĝis la demando pri reciproka ligo inter la homaro kaj ĉirkaŭanta naturo. En Kiroatio en ĉiuj aspektoj estis studata la maro. Krom sciencaj demandoj multe da tempo estas dediĉata al kultura programo, kiu, dank'al ununura por ĉiuj facila lingvo, iĝis proksima al homoj de ĉiuj lingvoj kaj profesioj.

En Moskva ŝtata industria universitato por studentoj de la du inĝenieraj fakoj tiu lingvo estas deviga por studo. Dum la kvar duonjaroj estas studata la baza kurso, poste sekvas inĝeniera disciplino. La defendo de bakalaŭra laboro devas esti efektivigata en tri lingvoj: la rusa, Esperanto kaj unu el eŭropaj (la angla, la germana, la franca)

En la moderna mondo kreskas kaj fortiĝas nacionalismaj kaj ekstremaj tendencoj. Disfloras terorismo. Superrego de unu superŝtato en ĉiuj sferoj kondukas al monopolismo ankaŭ en sfero de kulturo. Esperanto, kiel lingvo de ĉiuj kaj samtempe nenies, povas enporti rimarkeblan kontribuon en interkompreniĝo de homoj el diversaj landoj. Iosif Brodski skribis: "Unuigas homojn ne politika kaj administra sistemo, sed sistemo lingvistikaŢ